برج کبوتر خلجان و کاربرد آن
يكشنبه, ۱۵ اسفند ۱۳۹۵، ۱۱:۴۰ ق.ظ
کبوترخانه‌ها یا کفترخانه‌ها که بدان‌ها کبوترخان نیز اطلاق می‌شده، ساختمان‌هایی کهن هستندکه معمولاً به شکل استوانه ساخته می‌شده‌اند. کبوترخانه‌ها برای گردآوری کود کبوترها و دیگر پرندگان، جهت مصارف کشاورزی ساخته می‌شده‌است. کود کبوتر در گذشته استفاده‌های بسیاری در صنعت نیز داشته، از جمله صنعت دباغی در چرم سازی و ساخت باروت. از این رو شاه عباس صفوی مالیات نسبتاً سنگینی بر کبوتر خانه‌ها بست.
جهت مشاهده کامل روی ادامه مطلب کلیک کنید
از دیرباز، برای استفاده از گوشت و کود کبوتران، ساختن کبوترخان معمول بود اما استفاده مهم کبوترها نقش نامه رسانی بود بدین دلیل در خانه قضات و حکام و تجار کفترخانه وجود داشت. ساخت چنین بناهایی در حوالی اصفهان و یزد معمول بوده‌است. کبوترخانه‌های کوچک و بزرگ ایران به حسب اندازه میان هزار تا ۴۰ هزار کبوتر را در خود جای می‌دهند.
شاردن جهانگرد فرانسوی که در روزگار صفوی از ایران دیدن کرده‌است می‌نویسد: «به باور من ایران کشوری است که بهترین کبوترخانه‌های جهان در آنجا ساخته می‌شود… این کبوترخانه‌های عظیم، شش بار بزرگ‌تر از بزرگ‌ترین پرورشگاه‌های پرندگان ماست. پیرامون اصفهان بیش از ۳۰۰۰ کبوترخانه شمرده‌اند.»
تنها در حوالی اصفهان بیش از سه هزار برج کبوتر وجود داشته است که عمده آنان در روستای ولاشان که تعداد آنان ۳۰ عدد می‌باشد و استان یزد نیز در شهرستان میبد یکی از زیباترین کبوترخانه‌ها را در خود جای داده است. کبوترخانه میبد، اثری مربوط به دوره قاجاریه است که دارای چهار هزار لانه کبوتر می‌باشد و با سبک استوانه‌ای و با ارتفاع حدود هشت متر و معماری اصیل یزد ساخته شده است و در جنوب شرقی باروی قدیم شهر میبد قرار دارد که در سال ۱۳۶۴ توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره ۱۶۹۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت شده است.
طراحی و عملکرد کبوترخانه‌ها بسیار جالب و عالمانه بوده به گونه‌ای که در جذب کبوتران و خلق زیستگاهی امن برای کبوتر، حیرت‌برانگیز بوده است. کبوترخانه‌ها مانند دژ نظامی در برابر همه دشمنان کبوتر که کم هم نیستند، مقاوم و نفوذ ناپذیر بوده است. ساختار معماری کبوترخانه به گونه‌ای بوده که نه تنها در برابر پرندگان شکارچی مانند قوش، جغد و کلاغ فکر و اندیشه شده، بلکه هرگز پرندگان مهاجم را نیز درون برجها راهی نبوده است زیرا نحوه ساخت این کبوترخانه به گونه‌ای بوده که امنیت همراه با آرامش و آسایش کبوتران را تأمین می‌کرده است.
یک کبوترخانه گاهی محل تجمع حدود ۲۵ هزار کبوتر می‌شد. آشیانه‌ها آنچنان زیبا و منظم با مدولهای یک شکل و از مصالح کاهگل ساخته شده بود که در تابستان بسیار خنک و به گونه‌ای بوده است که باد در فضای آن جاری بوده و برعکس در زمستان گرم و از وزش بادهای سرد محلی در امان بوده است. همه این تمهیدات منجر به خلق این شاهکارهای معماری یعنی کبوترخانه‌های ایرانی شده است. قطر سوراخهای ورودی کبوتران به داخل برجها به اندازه‌ای ساخته شده است که تنها کبوتران می‌توانستند وارد آن شوند و پرندگان مهاجم قادر به ورود به داخل آن نبودند.
ابن بطوطه مراکشی ظاهراً اولین سفرنامه نویسی بوده که دربارهٔ کبوترخانه ایرانی سخن گفته است. او در سفر طولانی خود در حدود پنج قرن قبل (۴۷۷ سال پیش) می‌گوید: این کبوترخانه‌ها را بین راه قریه فیلان و اصفهان دیده است: "قیلان قریه بزرگی است که بر روی رودخانه عظیمی ساخته شده و در کنار آن مسجد زییایی وجود دارد. آن روز تیر از وسط باغها و آبها و روستاهای زیبا که برجهای کبوتر زیادی داشت به مسیر خود ادامه دادیم و پسین روز به اصفهان رسیدیم…»
